Sorunlu krediler ne kadar sorunlu?

Bu yazıyı yazmaya başlarken, yukarıdaki soruya bir cevap veya herhangi ulaşılacak sonuç aklımda yok sayın okuyucu. Uzun yıllar finansal sektördeki deneyimime dayanarak, sorunlu krediler hakkındaki görüşlerime, sayıların neler söylediği ile birlikte yer vermeyi planlıyorum.

BANKACILIK SEKTÖRÜNDE SİYAH KUĞULAR

Finans piyasasında, görünme olasılığı düşük, ancak görülürse etkisi yüksek koşulları tanımlamak için kullanılan bir tabir “siyah kuğu”. Sorunlu krediler için siyah kuğu dönemlerini, kendi görüşlerimle paylaşıyorum.

2000-2001 dönemi: 

Gerek küresel koşullar, gerekse ülkemizdeki ekonomik şartlar ile politikalar, bankacılık ve reel sektörlerdeki risk yönetimi uygulamaları altında değerlendirmek faydalı olur. Anılan yıllarda, Türkiye’de yaşanılan kur ve faiz riskleri ile nispeten bu risklere hazır olmayan bir bankacılık sektörü önemli noktalardı. Bu durumun sorunlu kredilere yansıması ise 2001 yılında %29’ların üzerine çıkan Tasfiye Olunacak Alacaklar (TOA, bilinen tabirle Takipteki Krediler Oranı) oranı ile olmuştu. Bu krediler ise ağırlıklı olarak döviz kredisi olarak verilmiş olan büyük tutarlı ticari kredilerdi. Daha sonra ilk örneklerini görme şansı yakaladığım İstanbul Yaklaşımı’nın yanı sıra gerek bankaların, gerekse Tasarruf Mevduatı ve Sigorta Fonu’nun (TMSF) uygulamaları ile hızlı bir tahsilat süreci yaşanmıştı. Bu döneme kadar, diğer ülkelerde geçmişte yaşanan bankacılık krizlerine yönelik uygulamalar, genel olarak ödenmeyen kredilerin TOA hesaplarına aktarılması yönünde idi.

2008-2009 dönemi: 

2008 yılına gelindiğinde, yurtdışında “mortgage krizi” döneminde, Türk Bankacılık sisteminin TOA oranı Mart 2008 itibarıyla %3,05 (tutar olarak 10 milyar TL, USD karşılığı 8 milyar $)i seviyelerine gerilemişti. Ancak bu tarihten sonra, özellikle perakende tabir edilen, bireylere yönelik krediler ve kredi kartları ile küçük ölçekli ticari kredilerde sorunlar görülmeye başlamıştı. 19 ay sonra, Ekim 2009 döneminde TOA oranı sektörde %5,42 (tutar olarak 22 milyar TL, USD karşılığı 15 milyar $) i seviyelerine çıkmıştı. Bu dönemde tutar etkisinin yanı sıra, etkiledikleri kişi sayısının yüksekliğinin de önemini not olarak düşelim. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) düzenlemeleri ile TOA hesaplarına intikal eden kredilerin; yeniden yapılandırılmalarının yanı sıra, bankaların sorunlu krediler ile ilgilenen takımlarını destekledikleri organizasyonel değişikliklerin olduğu ve sorunlu alacaklarını varlık yönetim şirketlerine (VYŞ) devredilmesi (bilinen tabirle “satılması”) enstrümanını kullanmaya başladıkları bir dönemdi. Piyasadaki VYŞ sayısı ise bir elin parmakları kadardı. Küresel ölçekte ise, ülkelerin koordineli müdahalelerinin yanı sıra, hükümetlerin “kurtarma paketleri”ne tanık olduk.

2018-2019 dönemi: 

Ekim 2009’dan sonra Türk bankacılık sektörünün TOA oranı, başarılı TOA yönetimlerinin yanı sıra verilen yeni kredilerin de etkisiyle azalan yönde, zaman zaman dalgalı bir seyir izledi. O dönemde en düşük TOA oranının gerçekleştiği Ağustos 2018’de ülkemizde döviz kurunda yaşanan göreceli yüksek artışı belirtmeden geçmeyeyim. Ağustos 2018’de bankacılık TOA oranı %2,86 (tutar olarak 80 milyar TL, USD karşılığı 14 milyar $) i. Sonrasında ise, kurun da etkisiyle ticari nitelikli TOA kaleminde artış olduğunu gözlemliyoruz. Aradan geçen 16 ayda, Aralık 2019’da TOA oranı %5,37  (tutar olarak 151 milyar TL, USD karşılığı 25 milyar $) i seviyesine çıkıyor. Sektörel olarak bakıldığında inşaat sektörü (%9,81) ile turizm (%8,35) ii en yüksek TOA oranına sahip iki sektör olarak görülüyor. Öte yandan bu dönem ve sonrasında bankalar, II. grup denilen “Yakın İzleme” hesaplarında yeniden yapılandırmalar ile daha çok çözüm üretmeye çalıştılar. Büyük çoğunlukla canlı kredilere geri döndüğü için, 2019’da yaklaşık 300 milyar TL olan yakın izlemenin tamamını sorunlu alacak hesabına dahil etmek, şahsi düşünceme göre “aşırı ihtiyatlılık” yaratıyor. İlave olarak 2019 yılında bankacılık sektörünün 6 milyar TL’lik alacağı “kayıttan düştüğünü” not edelim.

2020 ve sonrası: 

2020’de pandemi döneminde, hayatlarımızda ve ekonomilerde değişiklikler oldu. Sonrasında ise enflasyon, küresel çapta ve daha yüksek seviyede ülkemizin gündeminde hala bulunuyor. “Değerler” (VYŞ’lere satılan fiyatlar), “tahsilat oranları” ve bankaların canlı kredileri yükseldi. Öte yandan, bankaların bu dönemde VYŞ satışları dışında, az da olsa bazı alacaklarını “kayıttan düştüklerini” görebiliyoruz. TOA oranı Mart 2024 itibarıyla %1,49’a (tutar olarak 198 milyar TL, USD karşılığı 6 milyar $) i kadar gerilemişti. Bu dönemde ise sektörel olarak yine inşaat (%4,11) ile elektrik-gaz-su dağıtım (%3,13) ii öne çıkmıştı. İlave olarak, 2024/3 itibarıyla bankaların yakın izleme bakiyesi toplam 993 milyar TL olup karşılıkları 216 milyar TL idi. Bankalar, tahsilat yapamayacakları düşünülen kısımlar için ilgili düzenlemelere göre karşılık ayırırlar. Sorunlu alacak hesabı için, aşırı ihtiyatlılık yapmamak adına Yakın İzleme’deki krediler için karşılık tutarının baz alınabileceği varsayımını kullanıyorum. 1. grup kredilerden Yakın İzleme’ye geçmeden TOA hesaplarına intikal edenler olmakla birlikte, bunun ihtimalini düşük bulduğumdan bu rakamı ihmal ediyorum. 2019-2024/3 döneminde bankaların TOA kayıtlarından düştüğü tutar kümülatif toplam 77 milyar TL’lık düzeye ulaşmıştır. Bu dönemde göreceli az kullanılan borç-varlık takasları, borcun itfaya alınması gibi yöntemler de tahsilat gibi TOA rakamını azaltıcı yönde etki yaparlar.